PROBLEMY FUNKCJONOWANIA UCZNIÓW
Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ W SZKOLE

O NATURZE NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH

            Według Czesława Kupisiewicza niepowodzenia szkolne to rozbieżność między wiadomościami, umiejętnościami i nawykami opanowanymi przez uczniów, a materiałem poszczególnych przedmiotów ujętym w założeniach programowych[1]. Niepowodzenia nie są czynnikami jednorodnej natury i nie ma uniwersalnego środka na ich pokonanie. Zadaniem nauczyciela jest przeanalizować je i ustalić przyczyny, tak, by skutecznie móc im przeciwdziałać. Czesław Kupisiewicz wymienia główne rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych: społeczno-ekonomiczne, biopsychiczne i dydaktyczne, o czym poniżej.

PRZYCZYNY TRUDNOŚCI I NIEPOWODZEŃ W SZKOLE

Problem to nie tylko braki rozwojowe, ale też nie zawsze udane próby wpasowania się do otoczenia. Konsekwencją mogą być postawy lękowe i niechęć do szkoły, która zasadniczo nie jest nastawiona na osoby z niepełnosprawnością intelektualną. U takich uczniów pojawiają się kłopoty w funkcjonowaniu poznawczym, na przykład: słabsza umiejętność dokonywania syntezy wzrokowej, wąski zakres słownictwa, gorsze umiejętności manualne i grafomotoryczne, które są istotne w trakcie nauki pisania. W funkcjonowaniu społecznym widać trudności w wyrażaniu, okazywaniu i kontroli nad uczuciami; nieadekwatne do sytuacji emocje, niecierpliwość, w tym nieumiejętność czekania na swoją kolej [2]. Ponadto problemy związane z mową oraz zmysłowym poznawaniem świata.

Wszystko to wpływa na przebieg umiejętności szkolnych i niższy poziom samodzielności. Niskie umiejętności szkolne mogą być poprawiane dzięki sumiennego wdrażaniu IPET-ów. Ważne jest też motywowanie do samodzielności, np. przy czynnościach higienicznych, jedzeniu itp.

Czesław Kupisiewicz wyróżniał trzy główne rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych. Pierwszy z nich – społeczno-ekonomiczne to warunki materialne, mieszkaniowe; dochody w rodzinie itp. Drugi – przyczyny biopsychiczne, to wrodzone zadatki oraz warunki, które sprzyjają rozwojowi lub go hamują, np. cechy charakteru, temperament, stan zdrowia, niesprawne funkcjonowanie narządów poznawczych i zaburzenia procesów poznawczych, np. niestałość uwagi, wolne tempo pracy czy szybka męczliwość. Ostatnią z wymienionych przez badacza grupą jest zbiór przyczyn dydaktycznych, czyli organizację, treść, metody i warunki nauki. Brak odpowiedniej opieki nad uczniami z niepełnosprawnością, niedostateczna znajomość uczniów, niedostosowanie wymagań czy błędy metodyczne to jedne z przykładów. Na tej podstawie można zauważyć, jak wiele czynników z dwóch ostatnich grup obciąża ucznia z niepełnosprawnością.

ZABURZENIA ZACHOWANIA

            Dzieci, które doznają niepowodzeń, tracą chęci do wykonywania zajęć czy szkolnych obowiązków. Uczeń nie zaspokaja jednej z podstawowych potrzeb – potrzeby uznania, odniesienia sukcesu. Skutkiem może być negatywna postawa wobec nauczycieli i innych dzieci.

            Zaburzony proces społeczny może się ukazywać w wielu różnych zachowaniach, które są nieakceptowane przez otoczenie, co w konsekwencji wpływa wtórnie na jego naukę. Brak postępów i niezadowalające rezultaty powodują zaś kolejne upomnienia i kary nauczycieli i rodziców. Na skutek tkwienia w tej sytuacji negatywne zachowanie ucznia „patologizuje się” i może wieść do nasilonego znerwicowania ucznia lub „socjopatyzacji”.

            Według badań,  szkolne niepowodzenia o podłożu emocjonalnym, mają podłoże w procesach zachodzących w systemie nerwowym. W sytuacjach trudnych (np. odpowiedź ustna) lub innych, gdy dziecko się obawia, zaczyna się stresować i tak zaczyna się proces „hamowania”, kiedy nie potrafi ono pokazać swojego faktycznego potencjału i zdobytych wiadomości. Ponadto mogą się pojawić dolegliwości nerwicowe, np. ból brzucha, ból głowy, wymioty, trudności ze snem czy jąkanie. Objawy te mogą się nasilać w kolejnych miesiącach lub latach nauki.

PRZEZWYCIĘŻANIE TRUDNOŚCI W SZKOLE

            Mówiąc o przezwyciężaniu trudności szkolnych, bezsprzecznie należy podjąć temat metod i środków dydaktycznych, które powinny przeciwdziałać pojawiającym się trudnościom. Są to: profilaktyka, diagnoza i terapia pedagogiczna. Mówiąc o pierwszej z nich, przyjmuje się założenie, że najlepsze rezultaty przynosi nauczanie problemowe i niewielkich grupach uczniów. Podejście wspólnotowe do problemów ma sprawić, by uczeń był zainteresowany treściami i dążył do współpracy; myślał w sposób krytyczny czy uczył się planować swoje działania. Nauczyciel pochyla się też nad indywidualnymi przyczynami trudności danego dziecka, dzięki czemu można podjąć kroki w celu ich minimalizowania.

Myśląc o diagnozie, nie należy ograniczać się do roli poradni psychologiczno-pedagogicznych. Współdziałanie z nią jest jedną z podstaw pomocy uczniom borykającym się z niepowodzeniami, lecz wszystko zaczyna się od obserwacji czynionych w szkole. Nauczyciel prowadzi takie obserwacje, rozmowy z uczniami, zajmuje się też badaniami testowymi czy wywiadem środowiskowym. W ten sposób poznaje dziecko razem z jego sytuacją rodzinną, materialną, hobby itd. Te dane są istotne przy programu dydaktyczno-wychowawczego. Kluczowe znaczenie w diagnozie będzie też miała ewaluacja postępów i właściwie dobrane sposoby kontroli.

Dzięki zebranym rezultatom, uczniów można kierować do odpowiednich grup „wyrównawczych” według potrzeb. Tutaj nieoceniona jest rola szkolnego pedagoga, który analizuje sytuację wyznaczonych uczniów i efektywnie uczestniczy w tworzeniu i funkcjonowaniu grup reedukacyjnych i innych. Badanie ucznia powinno brać pod uwagę braki dotyczące wymaganych wiadomości i umiejętności szkolnych, ustalenie powodów niepowodzeń w nauce, a także poziom inteligencji, wyobraźni, pamięci.

            By sprostać przeprowadzeniu badania, pedagog i inni nauczyciele posiłkują się najczęściej metodami wywiadu, obserwacji (która powinna być: planowa, celowa, relatywna, dokładna i obiektywna[3]) oraz analizy dokumentów.

                                                                                                           Adela Blacha