„Państwa dziecko jest bardzo nieśmiałe. Nie rozmawia z rówieśnikami, nie odpowiada na pytania nauczycieli - milczy”. Takie opinie o swoim dziecku mogą usłyszeć niektórzy rodzice. Na początku często nie zgadzają się z nimi, bo w domu ich dziecko swobodnie rozmawia, posługuje się bogatym słownictwem. Jednak tego typu objawy mogą świadczyć o mutyzmie wybiórczym.

Mutyzm wybiórczy to zaburzenia lękowe polegające na wybiórczości mówienia. Dziecko lub osoba dorosła mówi w pewnych sytuacjach, a milczy w innych. Milczenie nie wynika z niechęci do używania danego języka lub jego nieznajomości, lecz często z odczuwanego silnego lęku społecznego. Należy podkreślić, że milczenie nie zależy od złej woli dziecka, gdyż nie jest ono w stanie nad nim zapanować.

Dzieci z mutyzmem mogą wydawać się pozbawione emocji, unikać kontaktu wzrokowego lub stać nieruchomo. Nie wszystkie wyrażają niepokój w taki sam sposób. Niektóre w trakcie spotkań towarzyskich są kompletnie nieme i nie odzywają się do nikogo, inne są skłonne mówić do wybranych osób lub porozumiewać się szeptem albo gestami. Ważne jest to, że sytuacje, w których dziecko mówi lub nie, występują w sposób konsekwentny i przewidywalny. Efektem mutyzmu jest także często niechęć uczestniczenia dziecka w różnych zajęciach grupowych, zwłaszcza gdy wiąże się to ze spotkaniem zupełnie nowych osób.

Mutyzm wybiórczy nie jest tożsamy z nieśmiałościa - chociaż i ona może się pojawiać. Problemy dzieci cichych, wrażliwych często bywają niezauważone przez dorosłych. Zdarza się nawet, że w szkole tacy uczniowie są stawiani za wzór do naśladowania. Niektórzy uważają, że zachowanie tych cichych i grzecznych dzieci wynika z dobrego wychowania bądź z ich temperamentu oraz że stopniowo staną się one bardziej odważne i wyrosną z tej „nieśmiałości”. Czasem jednak zachowanie dzieci cichych, czyli niemówiących, świadczy o ich lękowej osobowości.

W przypadku dzieci w wieku szkolnym, dorosłych powinny zaniepokoić następujące zachowania dziecka. Uczeń:

• może mieć problem z mówieniem chóralnym z grupą,
• może komunikować się werbalnie z większością rówieśników w szkole na przerwach, ale na lekcjach nie rozmawiać z nimi,
• może nie komunikować się z nikim lub tylko z jednym – dwojgiem kolegów na przerwach, a na lekcjach nie rozmawiać z nimi,
• może komunikować się na zajęciach ze wszystkimi rówieśnikami, ale nie odpowiadać nauczycielom na pytania,
• może z nikim nie rozmawiać na lekcjach i na przerwie,
• może komunikować się na zajęciach tylko z kilkorgiem uczniów,
• może rozmawiać z jednym lub kilkorgiem nauczycieli na przerwie, czasem na lekcji,
• może być bierny podczas zajęć lub może aktywnie, ale niewerbalnie uczestniczyć w zajęciach,
• może komunikować się z nieznajomymi rówieśnikami w szkole, ale nie rozmawiać z kolegami z klasy,
• może na lekcji czytać, mówić wiersze, odpowiadać na pytania lub je zadawać tylko w obecności niektórych nauczycieli,
• może odpowiadać nauczycielowi głośno, czasem szeptem, ale nie konwersować z nim,
• może prowadzić dialog tylko z jednym nauczycielem, a z pozostałymi nie rozmawiać,
• może nie rozmawiać z rodziną przy nauczycielu lub przy rówieśnikach.